یک تشکل، ده ها متولی!

به گزارش قاصدنیوز به نقل از شهرآرا، ورود مردم به مسائل اجتماعی به‌منظور پیشگیری یک اصل مهم است. اصلی که همواره کارشناسان بر تقویت آن تأکید دارند. سال‌ها از نام‌گذاری تشکل‌های مردمی به «سازمان‌های مردم‌نهاد» که بانام مخفف «سمن‌» نیز شناخته می‌شوند می‌گذرد. در طول این سال‌ها مردم در زمینه‌های مختلف توانسته‌اند نقش پررنگی داشته باشند هرچند که همیشه این اقدامات با حمایت مسئولان همراه نبوده است.

براساس‌ آماری که سال گذشته مطرح شد خراسان‌رضوی در جایگاه دوم کشور به‌لحاظ تعداد سمن‌های ملی قرار دارد و ٧٠٠سمن فعال و نیمه‌فعال در استان وجود دارد که در زمینه‌های فرهنگی‌اجتماعی، امور زنان، پژوهشی‌، ورزشی، زیست‌محیطی‌، حمایتی و... فعالیت می‌کنند و به‌گفته شیخ‌زاده، سرپرست معاونت فرهنگی و امور جوانان اداره کل ورزش و جوانان خراسان‌رضوی «‌حدود ٢٠٠سمن در حوزه جوان و با مدیریت جوانان در استان مجوز فعالیت دارند که تنها ٥٠درصد آن‌ها فعال هستند».

اگر‌چه استانداری و فرمانداری مهم‌ترین نهادهایی هستند که مجوز سازمان‌های مردم‌نهاد را صادر می‌کنند، اما در این میان دستگاه‌هایی همچون بهزیستی، اداره کل ورزش و جوانان و نیروی انتظامی هم باتوجه‌به رسالت‌های خود به سمن‌هایی که بخواهند آن‌ها را در جامعه کمک کنند، اجازه فعالیت می‌دهند تا جایی که براساس آماری که فرمانداری مشهد در‌باره سمن‌های مشهد ارائه کرده است از ٣٠٦سمن در مشهد ١٣٨مجوز ازسوی فرمانداری، ٤٦سازمان مردم‌نهاد ازسوی نیروی انتظامی و ١٢٠تشکل غیردولتی ازسوی بهزیستی مجوز دریافت کرده‌اند.

این آمار را مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌رضوی چنین اعلام می‌کند که ٣٠٦سمن به‌صورت ملی در استان فعالیت می‌کنند که ٣٦مجوز ازسوی استانداری و مجوز بقیه سمن‌ها ازسوی دیگر نهادها داده شده است.

اما اینکه چه می‌شود که «سمن‌هایی که با هدف برداشتن باری از دوش مسئولان و جامعه تشکیل می‌شوند پس‌از مدتی غیر‌فعال می‌شوند؟» را مرتضی دهقانی چنین پاسخ می‌دهد: هدف کلان تشکیل سازمان‌های مردم‌نهاد، کاهش تصدیگری دولت و واگذاری بخشی از امور براساس ماده‌٦ قانون اساسی به مردم در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... بوده است.

وی ادامه می‌دهد: انتقال مشارکت سازمان‌یافته، نظارت بر این‌سازمان‌ها براساس قوانین و چارچوب و نهادینه‌کردن فرهنگ مشارکت قانون‌مدارانه مردم از دیگر اهدافی است که برای سمن‌ها تعریف شده است و اگر همه این اهداف با هم نباشند، حرکت سمن‌ها با مشکل مواجه می‌شود.

کیفی‌سازی فراموش نشود
دهقانی با بیان اینکه اگر سمنی شکل بگیرد و زمینه مشارکت در حوزه‌های برنامه‌ریزی و اجرا برایش فراهم نشود آن سمن نمی‌تواند توانمند باشد می‌گوید: بی‌انگیزگی و به رکود‌رسیدن همواره این سمن‌ها را تهدید می‌کند.

مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌رضوی با انتقاد از نگاه به عملکرد دستگاه‌ها و سمن‌ها خاطرنشان می‌کند: متأسفانه در بحث مشارکت‌های مردمی بیشتر به‌سمت حوزه کمیت رفته‌ایم و اینکه چه تعداد سمن، مجموعه فرهنگی و... داریم، درصورتی‌که کمیت تمام هدف مشارکت‌ مردمی نبوده است.

وی یکی از دلایل مهم موفق‌نبودن سمن‌ها را توانمند‌نبودن آن‌ها می‌داند و می‌افزاید: از دیگر مشکلاتی که به موفق‌نبودن سمن‌ها می‌انجامد می‌توان به ضعف سیستم دولتی اشاره کرد که هنوز نگاهشان تصدیگری است و کاهش آن‌را در دستور کار خود قرار نداده‌اند.

دهقانی با تأکید بر اینکه ضرورت دارد تا به‌عنوان متولی ستادی که این نقش را اجرا می‌کند به عملکرد سمن‌ها در چارچوب قانونی و مجموعه‌های دولتی برای برون‌سپاری امورات نظارت کنیم می‌گوید: البته تاکنون اتفاقات خوبی رخ داده است، اما تا رسیدن به مطلوب فاصله زیادی داریم.

«سمن»‌ ها را بومی‌سازی نکرده‌ایم
مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌رضوی با اشاره به وجود روحیه مشارکت در دولت یازدهم تصریح می‌کند: اگرچه امروز در بحث مشارکت‌پذیری مردم رو به جلو هستیم، اما نباید ذهن ما درگیر کمیت صرف باشد؛ البته در‌مقایسه‌با دیگر کشورها در این زمینه از وضعیت پایینی برخورداریم که همین را هم نتوانسته‌ایم کیفی‌سازی کنیم.

وی با انتقاد از نحوه مواجهه با سازمان‌های مردم‌نهاد در کشور بیان می‌کند: در یک بُعد ذهنی «سمن»ها را به همان شکل و شمایلی که دیگر کشورها اجرا کرده‌اند وارد کرده‌ایم، اما به ظرفیت‌های داخلی به‌منظور بومی‌سازی آن توجه نکرده‌ایم.

توانمندسازی یک ضرورت
دهقانی وجود هیئت‌های مذهبی، مساجد و... را نمونه موفق سازمان‌های مردم‌نهاد می‌داند و تصریح می‌کند: اگر بومی‌سازی در دستور کار قرار بگیرد تنها با توانمندسازی و نظارت می‌توانیم موفقیت‌های زیادی را ازسوی سمن‌ها شاهد باشیم.

مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌رضوی در پاسخ به این سؤال که «‌چقدر توانمندسازی سمن‌ها در دستور کار مسئولان قرار گرفته است؟» می‌گوید: آموزش و توانمند‌سازی سمن‌ها بسیار مهم است و در دو سطح عمومی و تخصصی باید انجام شود.

وی ادامه می‌دهد: اقداماتی در سطح عمومی و تخصصی آغاز شده است و سرفصل‌های استاندارد آن درحال تدوین است که تا سه ماه دیگر آماده می‌شود؛ البته این به آن معنا نیست که قبلاً چنین سرفصل‌هایی را نداشته‌ایم؛ بلکه تنها درحال به‌روزرسانی و کیفی‌کردن آن‌ها هستیم.

دهقانی اضافه می‌کند: البته تمام دستگاه‌ها موظف به ارائه آموزش‌های تخصصی به سمن‌ها هستند؛ چرا‌که ما سمن‌ها را بازو و یاور دستگاه‌های مختلف می‌دانیم و به‌همین‌جهت توانمندسازی آن‌ها بسیار اهمیت دارد.

 

جشنواره سراج تعطیل نشده
وی برگزاری جشنواره سراج (دستاوردهای سازمان‌های مردم‌نهاد) در استان را از برنامه‌های مهم برای آموزش به سمن‌ها بیان می‌کند و می‌افزاید: این جشنواره که برای نخستین بار در خراسان‌رضوی برگزار شد الگویی بی‌مانند است که قرار شده به‌صورت ساختاری و کشوری برگزار شود.

 

مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌رضوی در پاسخ به شایعاتی مبنی‌بر «‌تعطیل‌شدن جشنواره سراج» بیان می‌کند: چون قرار بوده است که این جشنواره به‌صورت کشوری برگزار شود، ما آن‌را برپا نکرده‌ایم و براساس فهرست برنامه‌های وزارت کشور تکلیف این جشنواره در شش‌ماهه نخست سال مشخص می‌شود.دهقانی در‌باره رتبه خراسان‌رضوی در حوزه سمن‌ها در کشور بیان می‌کند: تا‌کنون پس‌از تهران و اصفهان، ما در رتبه سوم بیشترین استان دارای سازمان‌های مردم‌نهاد بودیم که به‌همت فعالیت‌ها درحال‌حاضر در رتبه دوم با استان اصفهان مشترک هستیم.

 

هشدار استانداری به سمن‌های بدون مجوز
وی درباره سمن‌های نیمه‌فعال و غیر‌فعال استان می‌گوید: یک دسته از سمن‌ها اصلاً مجوز فعالیت قانونی ندارند. دسته دیگر مجوز دارند، اما حرکتی نمی‌کنند و تنها یک نام هستند و دسته دیگر سمن‌ها روحیه مشارکت ندارند و قائم‌به‌فرد هستند و هر سمنی که جزو این سه دسته باشد نیمه‌فعال یا غیر‌فعال محسوب می‌شود.

 

مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌رضوی با اشاره به تذکرات به سمن‌های بدون مجوز بیان می‌کند: بیشتر این سمن‌ها اقدامات قانونی برای دریافت مجوز را انجام داده‌اند، اما عده‌ای از این سازمان‌ها هنوز هم برای دریافت مجوز حضور نیافته‌اند که تنها تا پایان شش ماه نخست سال فرصت دریافت مجوز دارند و درصورتی‌که اقدام نکنند با آن‌ها برخورد قانونی می‌شود.

 

اساساً کار گروهی در ایران پیشینه ای ضعیف دارد
یک جامعه‌شناس نیز درباره غیر‌فعال‌شدن سمن‌ها می‌گوید: وقتی سخن از نهاد اجتماعی به میان می‌آید، به‌طورقطع حوزه فعالیت‌های آن نهاد، اجتماعی است و در مقابل آن اگر سازمانی کار سیاسی یا اقتصادی انجام دهد به‌عنوان حزب یا شرکت سهامی عام و خاص تعریف می‌شود.

حسین شریعتی تاریخچه سازمان‌های مردم‌نهاد را به سال ١٩٤٥ برمی‌گرداند و می‌افزاید: «سمن‌ها» مفهومی مدرن دارند که در ایران هم دارای سابقه‌ای طولانی هستند. هیئت‌های مذهبی و مؤسسات خیریه که از قدیم رواج داشته‌اند، از این نوع سازمان‌های مردم‌نهاد هستند.

وی در‌باره موانع موجود در مسیر شکل‌گیری سمن‌ها می‌گوید: اولین و مهم‌ترین مانع، مانع فرهنگی است و اساساً کار گروهی در ایران پیشینه ای ضعیف دارد.

 

شریعتی تصریح می‌کند: به‌دلیل مبانی و اصول ضعیف در کار گروهی، در شکل‌گیری سمن‌ها با مشکلاتی مواجه هستیم و موضع‌گیری ما در کار گروهی موضع مناسبی نیست.

 

این کارشناس مسائل اجتماعی در ادامه بیان می‌کند: هرچند به‌لحاظ حقوقی شرایط لازم برای گرفتن مجوز وجود دارد، اما یکی از مشکلات سازمان‌های مردم‌نهاد، پایبند‌نبودن به اصول و مبانی است که باید اعضای هر سازمان مردم‌نهادی به آن پایبند باشند و هرگز از مرام‌نامه و اساس‌نامه تشکیل آن گروه فاصله نگیرند.